Zaključci Stručno-naučne radionice u Kragujevcu
(SAJAM LOVA „KRAGUJ M 2018.“)
U okviru tradicionalnog, X Međunarodnog sajma lova, ribolova, lovnog turizma i nautike „Kraguj M“, održanog od 24. do 27. maja 2018. godine u Kragujevcu, održana je stručno-naučna radionica o reintrodukciji (naseljavanju) jelenske divljači i gazdovanju njenim populacijama u centralnoj Srbiji. Radionici je prisustvovalo oko 30-tak učesnika (lovnih radnika) i tom prilikom prof. dr Dragan Gačić sa Šumarskog fakulteta u Beogradu održao je predavanje na temu „Reintrodukcija običnog jelena u centralnoj Srbiji (Tara i Čemerno)“, dok je mr Mihajlo Hadži-Pavlović održao predavanje na temu „Gazdovanje novonastalim populacijama običnog jelena u istočnoj Srbiji“.
Uvažavajući aktuelno, uglavnom zabrinjavajuće slabo (ili malo) rasprostranjenje i gazdovanje populacijama običnog jelena (Cervus elaphus L.) u Srbiji, poređenje sa stanjem u brojnim evropskim zemljama, najnovije domaće i strane naučne rezultate, kao i praktična (empirijska) saznanja naših eminentnih lovnih stručnjaka i zaključnu diskusiju, učesnici i organizatori ove radionice doneli su sledeće zaključke:
1. Obični jelen ima široko rasprostranjenje i veliko brojno stanje u skoro celom svetu (Evropa, Australija, Azija, Afrika, Južna i Severna Amerika), zbog čega predstavlja jednu od biološki i ekonomski najvažnijih vrsta krupne divljači, koja ima direktan i značajan uticaj na ostvarene prihode u mnogim privrednim delatnostima.
2. Glavni preduslovi za normalno (zadovoljavajuće) stanje populacija običnog jelena i njihovo racionalno korišćenje su odgovarajući (povoljni) prirodni uslovi i dobro lovno zakonodavstvo i njegova dosledna primena, potom savremeni sistem monitoringa populacija običnog jelena i njihovih staništa, dobar sistem planiranja i sprovođenja gazdovanja lovištima, kao i odgovarajuća organizacija lovstva.
3. U našoj zemlji, već duži niz godina, prostorna distribucija i ukupno korišćenje populacija običnog jelena su zabrinjavajući i znatno ispod mogućnosti prirodnih potencijala šuma i šumskih zemljišta, naročito u zapadnom delu centralne Srbije gde je ova vrsta odavno istrebljena.
4. Neophodno je nastaviti proces reintrodukcije (naseljavanja) običnog jelena uz veće angažovanje korisnika lovišta u brdsko-planinskim područjima. Potrebna je dugotrajna podrška od strane lokalnih samouprava i nadležnih republičkih organa i institucija (npr. MUP, inspekcije, tužilaštva, sudovi), kao i svih lovačkih organizacija i javnih preduzeća, kako u pogledu finansijskih sredstava tako i prilikom planiranja i sprovođenja mera zaštite ograđenih prihvatilišta i novonastalih populacija u slobodnoj prirodi.
5. Obični jelen se kontinuirano širi iz šumskih lovišta posebne namene na okolna lovišta kojima gazduju lovačka udruženja (npr. opštine Negotin, Zaječar, Žagubica, Bor, Majdanpek, Paraćin, Sokobanja, Odžaci, Beočin), dok je u nekim pograničnim oblastima došlo do spontanog naseljavanja običnog jelena iz lovišta okolnih zemalja (Mađarska, Hrvatska, Bugarska i Rumunija). U takvim lovištima je potrebna stalna i odgovarajuća zaštita novopridošlih jedinki, naročito strožija kontrola (ili privremena zabrana) njihovog lovljenja, kako bi se formirale stabilne i životno sposobne populacije, koje po svom brojnom stanju i strukturi (polna, starosna i genetska) omogućuju normalno lovno gazdovanje.
6. Poreklo odabranog matičnog zapata i njegova struktura (polna i starosna) treba da su takvi da omoguće dovoljnu genetsku raznovrsnost i uspostavljanje normalne socijalne strukture krda, odnosno da omoguće novonastaloj populaciji običnog jelena da se prilagodi i da istrpi „otpore sredine“ (npr. nezakonit lov, gubici zbog predatora i bolesti, gaženje na putevima i prugama). Brojno stanje matičnog zapata koji se unosi (naseljava) u novo stanište ne treba da bude manje od 20 jedinki u odnosu polova 1 : 3 (5 ♂ + 15 ♀), a još bolje 30 ili više jedinki.
7. Prilikom izbora matičnog zapata običnog jelena za reintrodukciju moraju se izbeći prostori i lovišta u kojima je utvrđeno prisustvo velikog američkog metilja (Fascioloides magna), kao i područja nepoznatog epizotiološkog statusa, pri čemu preventivno pre unošenja jedinki treba da se izvrši koprološka pretraga, primeni odgovarajući lek (antihelmintik) i odredi karantin u trajanju od 30 dana, te ista procedura treba da se ponovi na odredištu, odnosno u dobro ograđenom prostoru za adaptaciju (karantin) uz stalnu kontrolu veterinara.
8. Kada se za reintrodukciju koriste odrasle jedinke izuzetno efikasnom se pokazala mera da se matični zapat običnog jelena drži do momenta rađanja mladunaca u manjem ograđenom karantinu/prihvatilištu (oko 10 ha). Ovo se objašnjava time da mladunci svojom slabom pokretljivošću primoravaju košute (majke) da duže vreme ostanu sasvim blizu mesta gde su ispuštene, te da ga tako postepeno ispitaju i usvoje, zbog čega ne žele više da odlutaju tražeći nekadašnje ili neko drugo stanište. Pored navedenog, novorođene jedinke ne poznaju nijedno drugo stanište, te su po prirodi stvari trajno vezane za prostor gde su rođene.
9. Odrasli mužjaci nakon ispuštanja iz prihvatilišta mogu privremeno da odlutaju na veća rastojanja, ali se tokom perioda parenja (rika) vraćaju na prostor gde su se zadržale košute sa mladuncima, usled čega se uspešnije odvija proces navikavanja i usvajanja novog staništa od strane reintrodukovanih (naseljenih) jedinki i njihovog potomstva.
10. Matični zapat običnog jelena može da bude domaćeg ili inostranog porekla, po mogućstvu iz otvorenih lovišta u kojima su jedinke rođene i odrasle u uzajamnom odnosu sa krupnim predatorima, naročito vukom (Canis lupus). Korišćenje jedinki koje potiču iz područja bez prisustva vuka ili ograđenih prostora može da prouzrokuje kašnjenje u predviđenoj dinamici ispuštanja matičnog zapata iz prihvatilišta, kao i da poveća gubitke matičnog zapata zbog aktivnosti vuka i drugih predatora, ili zbog proganjanja od strane pasa koji se bez kontrole vlasnika kreću po lovištu.
11. Tokom boravka matičnog zapata u prihvatilištu potrebno je sprečiti učestalo (preterano) prisustvo čoveka, što može da se postigne korišćenjem automatskih hranilica težeći da se održi prirodni nagon običnog jelena da se distancira (udalji) kada ugleda čoveka. Prvenstveno treba sprečiti navikavanje novorođenih jedinki na čoveka, odnosno zabraniti da jelenska telad jede iz ruku čoveka.
12. Neodvojivi deo procesa reintrodukcije običnog jelena je stalni i dugotrajni monitoring naseljenih i kasnije rođenih jedinki u novoj sredini, što treba da bude važan i stalni zadatak stručnog osoblja u lovištu/ima. Na taj način mogu se blagovremeno uočiti (ili sprečiti) greške u tehnologiji naseljavanja i smanjiti troškovi, i što je takođe značajno, pratiti kako se obični jelen tokom različitih godišnjih doba navikava na novu sredinu, kako koristi prostor, prehrambene potencijale i zaklon, te u kolikoj meri je izložen i kako reaguje na uznemiravanja, predatore i konkurenciju ostalih vrsta životinja, kao i na ljudske aktivnosti.
13. Sadašnji sistem monitoringa i zaštite populacija običnog jelena i njihovih staništa u Srbiji nije odgovarajući i znatno zaostaje u poređenju sa drugim zemljama širom Evrope. Praćenje osvajanja novog staništa od strane običnog jelena može da se izvodi klasičnim merama dnevnog i noćnog osmatranja, ili evidentiranjem posrednih znakova prisustva običnog jelena (npr. tragovi, izmet, kaljužanje, guljenje kore, odgrizanje pupoljaka). Pored navedenog, od samog početka reintrodukcije obavezno treba primeniti najsavremeniju opremu i tehnička sredstava kao što su GPS ogrlice i VHF prijemnik, dronovi, termovizijske kamere i foto klopke.
14. Unošenjem i ispuštanjem određenog broja jedinki običnog jelena na prostore koji su nekada bili deo njegovog prirodnog rasprostranjenja (areala) ne završava se nego naprotiv tek započinje proces reintrodukcije. Glavni preduslov i najvažniji problem u postizanju uspeha u reintrodukciji običnog jelena u Srbiji, slično kao u raznim evropskim zemljama, predstavlja suzbijanje nezakonitog lova i uvođenje odgovarajuće (oštre) kaznene politike za počinioce.
15. Kada se matični zapat ispusti iz ograđenog prihvatilišta počinju kompleksni i dugotrajni napori da se formira populacija običnog jelena u slobodnoj prirodi, što uključuje različite mere i aktivnosti koje ocenjujemo uspešnim tek kada novonastala populacija dostigne planirano brojno stanje i optimalnu strukturu, odnosno tek kada se omogući njeno uspešno razmnožavanje i održivo korišćenje u planiranom obimu.
16. Dinamika brojnosti novonastale populacije zavisi od više faktora, prvenstveno od zdravstvenog i brojnog stanja unetog matičnog zapata, kao i njegove polne i starosne strukture, i mira u prirodnom okruženju. Najbolji rezultati se postižu ako se naseljava veći broj reproduktivno sposobnih jedinki, naročito bremenitih košuta, što može da skrati period dostizanja procenjenog optimalnog brojnog stanja populacije u novom staništu.
17. Košute su reproduktivno najvrednije (najaktivnije) u starosti od 3 do 10 godina, tako da u okviru ove starosne kategorije može da se računa da je svaka košuta oplođena, ali to ne znači automatski da će i oteliti i uspešno očuvati (odgajiti) zdravo tele. Što je mnogo važnije, iskustva iz prakse lovnog gazdovanja u istočnoj Srbiji, slično kao u nekim zemljama u okruženju (npr. Slovenija), ukazuju da je najrealnije očekivati godišnji prirast od približno 0,6 teladi po košuti starijoj od dve godine, pri čemu u uslovima povoljnog staništa, npr. optimalni prehrambeni potencijal i odgovarajuća gustina populacije, takođe, značajan broj dvogodišnjih košuta (tzv. junice ili dvizice) može da bude oplođen, zbog čega je ukupni godišnji prirast veći.
18. Obični jelen je telesno srazmerno krupna divljač koja ima značajne prehrambene potrebe, zbog čega u slučaju prenamnoženja i nedostatka (ili male raznovrsnosti) prirodnih izvora hrane može da pričinjava osetne štete u poljoprivredi i šumarstvu (npr. poljoprivredne kulture, šumski podmladak, odrasla stabla). Mere za sprečavanje ili smanjenje šteta od običnog jelena mogu se podeliti u dve grupe: 1) mere koje sprovodi korisnik lovišta, i 2) mere koje sprovode vlasnici ili korisnici imovine (zemljišta).
19. Primeri iz više evropskih zemalja sa znatno većom brojnošću običnog jelena, u uslovima intenzivne poljoprivredne i šumske prizvodnje, razvijenog saobraćaja i mnogo veće gustine naseljenosti stanovništva, svedoče da je opstanak i razvoj njegovih populacija i u savremenim uslovima mnogih staništa Evrope, moguć uz primenu odgovarajućih mera gazdovanja i uz stalno usklađivanje propisa lovstva sa propisima iz drugih (srodnih) delatnosti.
20. Postoji velika potreba da se konstantno gradi pozitivan stav i odnos prema običnom jelenu i neophodnosti njegovog postojanja na što širem prostoru u našoj zemlji, prvenstveno kroz stalnu saradnju sa decom po raznim osnovnim i srednjim školama (npr. redovna predavanja, ekskurzije, promocije filmova), uključujući i decu predškolskog uzrasta. Takođe, potrebno je da se mnogo češće organizuju razna edukativna predavanja i stručne radionice, kako u područjima planiranim za reintrodukciju običnog jelena u narednom periodu, tako i u svim područjima gde je reintrodukcija započeta u bliskoj prošlosti. Štaviše, potrebna je mnogo šira podrška i angažovanje medija (TV, radio, štampa) u pogledu praćenja celokupnog procesa reintrodukcije običnog jelena u našoj zemlji.
Organizatori radionice:
Univerzitet u Beogradu-Šumarski fakultet
Lovački savez Centralne Srbije
Kragujevac
26. maj 2018. god.
 |
 |
 |
 |
 |
|
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |